ریخت شناسی داستان همای و همایون خواجوی کرمانی

چکیده: ساختارگرایی نوعی شیوۀ پژوهش است که به تحلیل ساختارها می پردازد و قواعد کلّی حاکم برآن ها را مورد بررسی قرار می دهد. یکی از رویکردهای ساختارگرایانه در ادبیات ، روایت شناسی(narratology) یا بررسی ساختاری روایت است. نخستین مطالعات رسمی در این زمینه ، تحقیقات ولادیمیر پـراپ بر روی یک صد قصّۀ عامیانۀ روسی بود ، که منجر به انتشار کتاب ریخت شناسی قصّه های پریان شد. وی ساختار روایی آن قصّه ها را درهفـت حوزۀ عملیاتی و سی ویک خویشکاری خلاصه کرد. منظومۀ همای وهمایون سرودۀ کمال الدّین ابوالعطا خواجوی کرمانی ، ملّقب به نخلـبند شعرا ، عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم هجری از مهمترین روایت های کهن فارسی به شمار می رود. در این مقاله ساختار افسانۀ یاد شده برمبنای الگـوی ریخـت شناسی پـراپ مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته ونتایج حاصله بیانگر آن است که اکثر خویشکاری های مورد نظر پراپ در این داستان موجود است و نظام پیشنهادی و مدل روایت شناسی وی دربارۀ حوزه های عملیات وسایر اجزا وعناصرسازندۀ قصه نیز درتجزیه و تحلیل ساختاری همای وهمایون و دیگر آثار روایی ادب کلاسیک فارسی تا حدود زیادی قابلیّت تطبیق وکاربست دارد. کلید واژه ها : ساختارگرایی ، ریخت شناسی ، پـراپ ، همای وهمایون ، خویشکاری